Kiến trúc Chăm Pa (Champa) là một dạng công trình thuộc thể loại kiến đền. Được phân bố xung bất cứ nơi đâu người Chăm Pa đã từng đi qua.
Thế nào là kiến trúc Champa
Kiến trúc Chăm Pa được biết đến là 1 khối được dựng lên bằng gạch nung và có màu đỏ sẫm. Có phía trên rộng và và thon hình bông hoa. Mặt bằng đa số là hình vuông và bên trong nhỏ hẹp. Đặc điểm của kiến trúc Chăm Pa là duy nhất có một cửa phía Đông. Trần nhà có cấu tạo là mái vòm cuốn và bên trong có một bệ thờ đá. Trên mặt tường của tháp được sử dụng nghệ thuật chạm khắc, đẽo gọt cung phu hình ảnh thần thánh, vũ nữ, chim chóc. Qua hàng chục thế kỉ những tòa tháp vẫn bền vững nhờ sự liên kết chắc chắn của những viên gạch. Kiến trúc Chăm Pa đã được công nhận là di sản văn hóa của tỉnh Quảng Nam và ngày 1 tháng 10 năm 2006.
Lịch sử kiến trúc Chăm Pa
Được xây dựng vào cuối thế kỉ thứ 7 cho tới đầu thế kỉ 17. Đã có rất nhiều công trình đền tháp lũy của người Chăm Pa. Cho đến nay có hơn 20 cụm di tích lịch sử về kiến trúc Chăm Pa và cả phế tích của nó. UNESCO đã công nhận Mỹ Sơn là di sản văn hóa. Qua đó thể hiện việc kiến trúcChăm Pa được đánh giá cao. Theo người Chăm Pa những đền tháp này được xây dựng để thờ những vị thần. Vào mỗi triều đại vua sẽ thờ phụng một vị thần tùy thuộc vào vị vua của thời đó. Có thể là các vị thần Ấn Độ giáo hoặc các vị Phật
Văn hóa Chăm Pa
Trong nghê thuật có nét tương đồng ở nghệ thuật Chăm Pa cổ và Chăm Pa Việt cổ. Tuy nhiên nghệ thuật Chăm Pa đã xuất hiện trước và đạt lên đỉnh cao trước Chăm Pa Việt cổ. Địa hình chủ yếu ở đồi cao hoặc núi thấp. Thời vua Lý-Trần cũng đã có những ngôi đền Chăm Pa không thua kém Chăm Pa cổ là bao. Tuy nhiên Thời vua Lý-Trần được khắc họa trước khi nung khác so với Chăm Pa cổ. Những điêu khắc của kiến trúc Chăm Pa cổ được đẩy cao vào thế kỉ thứ 10. Bắt đầu những bức điêu khắc có hình người kết hợp chim muông.
Phong cách kiến trúc
Phong cách Hoà Lai và phong cách Đồng Dương
Ngôi đền tháp theo hai phong cách này có những hàng cột ốp và những cửa vòm khoẻ khoắn. Có rất nhiều họa tiết trong 2 công trình theo phong cách này. Phong cách Hòa Lai là các vòm cửa nhiều mũi tròn trùm lên các cửa thật, cửa giả. Các cột ở khung cửa hình bát giác bằng sa thạch được trang trí bằng một đường các hình lá uốn cong. Ở giữa hai cột trụ sẽ được sử dụng những khắc họa thực vật. Khác với phong cách Hòa Lai Phong cách Đồng Dương những hình thực vật lại hướng ra ngoài. Những nét của phong cách Đồng Dương mạnh mẽ hơn so với sự tươi mát sang trọng của Hòa Lai.
Phong cách Mỹ Sơn A1
Phong cách thể hiện đầy đủ, trọn vẹn những cột ốp đứng thành 1 đôi. Bên cạnh những cây cột là những hình người, vòm cửa phức tạp không hề có chạm khắc. Hình trụ xây dựng phức tạp và thu nhỏ dần khi lên cao. Phong cách Hoà Lai và phong cách Đồng Dương đã không còn thấy được ở trong phong cách Mỹ Sơn A1 này.
Phong cách Bình Định
Đầu thế kỉ 11 hàng loạt biến động và Chăm Pa đã di chuyển vào Bình Định. Từ đó nghệ thuật Chăm Pa phong cách Bình Định đã ra đời. Phong cách Chăm Pa này khác hẳn so với các phong cách trước. Có vòm thu lại vút ở trên như hình mũi giáo ở các khối trên cuộn lại thành khối nhìn khỏe, đậm và mặt tường có các gân sống
Hiếu Vũ tổng hợp
